24-06-2023, 9:15 am
Trước hết chúng ta nên hiểu mưa sao băng là gì? và tại sao có mưa sao băng? Mưa sao băng là sự kiện thiên văn học vũ trụ ấn tượng nhất mà ai trong số chúng ta cũng mong ước được nhìn thấy 1 lần trong đời. Theo quan niệm của người xưa, khi nhìn thấy được sao băng và đồng thời ước 1 điều ước thì điều ước ấy sẽ thành sự thật. Vậy mưa sao băng là gì? Theo cách giải thích bằng khoa học thì một trận mưa sao băng là một sự kiện thiên thể.
Khi các vật thể thường là các thiên thạch hoặc vấn thạch bay vào quỹ đạo trái đất với tốc độ cực lớn khoảng 100.000km/h, các phân tử không khí trên đường đi của thiên thạch bị nung nóng bởi sóng xung kích, hoặc bị nén quá mạnh đến mức khiến nhiệt độ của sóng xung kích tăng lên đến hàng ngàn độ và làm cho các thành phần vật chất của thiên thạch bị nung đến nóng sáng, tạo thành nhiều vật thể nhỏ hơn (gọi là hạt bụi). Từ đó hiện tượng mưa sao băng ra đời.
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 3200 Phaethon |
Ngày khám phá |
1862 |
Chòm sao |
Gemini (gần Castor ) |
Ngày xảy ra trong năm |
4 tháng 12 – 17 tháng 12 |
Ngày cao điểm |
14 tháng 12 |
Vận tốc |
35 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Mưa sao băng Geminids là trận mưa sao băng được gây nên bởi tiểu hành tinh 3200 Phaethon – được coi là một tiểu hành tinh. Geminids được quan lần đầu tiên vào năm 1862, muộn hơn nhiều so với các trận mưa rào khác như Perseids (36 SCN) và Leonids (902 SCN). Các thiên thạch từ trận mưa này di chuyển chậm, có thể nhìn thấy vào tháng 12 và thường đạt cực đại vào khoảng ngày 6 đến ngày 14 tháng 12, với ngày cường độ cao nhất là sáng ngày 14 tháng 12. Trận mưa sao băng được cho là mạnh lên theo hàng năm và các trận mưa rào gần đây đã xuất hiện 120– 160 sao băng mỗi giờ trong điều kiện tối ưu, thường vào khoảng 02:00 đến 03:00 giờ địa phương.
Mưa sao băng Geminids xuất hiện vào giữa tháng 12 ở độ cao 100km so với mặt đất. Các thiên thạch di chuyển với tốc độ trung bình liên quan đến mưa khác, vào khoảng 22 dặm mỗi giây (35 km / s), khiến chúng ta khá dễ dàng để phát hiện. Geminids hiện được nhiều người coi là trận mưa rào thường niên (hàng năm) và hoạt động mạnh mẽ nhất. Geminids tan rã trong khi ở những độ cao trên 24 dặm (39 km).
Chúng có thể xuất hiện ở hầu hết mọi nơi trên bầu trời đêm và thường có màu hơi vàng. Ở phía bắc của đường xích đạo, có thể quan sát vào lúc hoàng hôn. Còn ở Nam xích đạo thì xuất hiện lúc nữa đêm và thưa dần về sáng. Đặc biệt, có những vệt sao băng phát sáng bay ngang và gần như trùng lặp vào đường chân trời, tạo nên hiện tượng “gặm Trái đất” (Earthgrazer).
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 3200 Phaethon |
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 2003 EH 1 |
Ngày khám phá |
Những năm 1820 |
Chòm sao |
Boötes |
Ngày xảy ra trong năm |
28 tháng 12 đến 12 tháng 1 |
Ngày cao điểm |
3 tháng 1 |
Vận tốc |
41 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Ngày khám phá |
1862 |
Chòm sao |
Gemini (gần Castor ) |
Ngày xảy ra trong năm |
4 tháng 12 – 17 tháng 12 |
Ngày cao điểm |
14 tháng 12 |
Vận tốc |
35 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Quadrantids (viết tắt: QUA) là một trận mưa sao băng thường rơi vào tháng Giêng. Mưa sao băng Quadrantid đến từ những mảnh vụn của một tiểu hành tinh gọi là 2003 EH1, có khả năng nó là một phần của một sao chổi đã vỡ hàng thế kỉ trước. Các mảnh vụn đã đi vào khí quyển Trái đất vào đầu tháng 1 năm 2012 và mang lại một màn trình diễn ngắn kéo dài vài giờ đồng hồ.
Quadrantids là cơn mưa sao băng diễn ra vào những ngày đầu tiên trong năm mới (thường là từ 1/1 – 5/1). Cùng với Perseids và Geminids, Quadrantids là một trong những hiện tượng thiên văn đáng xem nhất trong năm.
Khi mưa sao băng này đạt đỉnh, bạn có thể quan sát tới 100 vệt sao mỗi giờ. Tuy nhiên, đỉnh điểm của cơn mưa sao băng này chỉ kéo dài vài tiếng đồng hồ chứ không tới vài ngày như các cơn mưa sao băng khác. Các bạn có thể quan sát nó bằng mắt thường hoặc kính thiên văn chuyên dụng.
Điểm sáng của trận mưa này nằm ở rìa phía bắc của chòm sao Boötes, không quá xa nhóm sao Bắc Đẩu. Nó nằm giữa phần cuối của Bắc Đẩu và tứ giác của các ngôi sao đánh dấu đầu của chòm sao Thiên Long. Mưa sao băng này được nhìn thấy rõ nhất ở bán cầu bắc, nhưng nó có thể được nhìn thấy từ 1 đến 50 ở vĩ độ nam bán cầu.
Điểm làm nên sức hấp dẫn của Quadrantids, đó chính là nguồn gốc có phần bí ẩn của mưa sao băng này. Trên thực tế, Quadrantids xuất phát từ một chòm sao có tên Quadrans Muralis từ thế kỷ XIX, song chòm sao này đã biến mất hoàn toàn trong bản đồ thiên văn học hiện đại.
Mặt khác, cho tới nay, “cha đẻ” của cơn mưa sao băng này vẫn còn gây rất nhiều tranh cãi. Nhiều giả thuyết cho rằng, Quadrantids là các mảnh thiên thạch nhỏ vỡ ra từ tiểu hành tinh 2003H1 nhưng cũng có người tin Quadrantids vốn xuất phát từ sao chổi C/1490 Y1.
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 3200 Phaethon |
Nguồn gốc |
Sao chổi Swift – Tuttle |
Ngày khám phá |
Năm 36 SCN |
Chòm sao |
Perseus |
Ngày xảy ra trong năm |
17 tháng 7 – 24 tháng 8 |
Ngày cao điểm |
12 tháng 8 |
Vận tốc |
58 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
100 |
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 2003 EH 1 |
Ngày khám phá |
Những năm 1820 |
Chòm sao |
Boötes |
Ngày xảy ra trong năm |
28 tháng 12 đến 12 tháng 1 |
Ngày cao điểm |
3 tháng 1 |
Vận tốc |
41 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Ngày khám phá |
1862 |
Chòm sao |
Gemini (gần Castor ) |
Ngày xảy ra trong năm |
4 tháng 12 – 17 tháng 12 |
Ngày cao điểm |
14 tháng 12 |
Vận tốc |
35 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Perseids là mưa sao băng lớn nhất bắt nguồn từ sao chổi Swift-Tuttle – ngôi sao chổi mất 133 năm để quay một vòng quanh mặt trời. Ngay từ năm 36, hình ảnh về sao băng này đã được người Trung Hoa cổ đại ghi lại. Tới năm 1865, con người đã tìm ra gốc tích của hiện tượng này.
Perseids là tên gọi của một trong những cơn mưa sao băng nổi tiếng nhất trên thế giới. Cái tên Perseids có gốc từ tiếng Hy Lạp cổ, gắn liền với Á thần Perseus. Trong tiếng Việt, hiện tượng này có biệt danh rất mỹ miều là Anh Tiên.
Ở Việt Nam, mưa sao băng Perseids có thể nhìn thấy từ giữa tháng 7 hàng năm, với đỉnh điểm hoạt động từ ngày 9 đến ngày 14 tháng 8, tùy thuộc vào vị trí cụ thể của sao chổi Swift-Tuttle. Khi đạt đỉnh, chúng ta có thể quan sát khoảng 60 vệt sao băng rơi mỗi giờ. Chúng có thể được nhìn thấy trên khắp bầu trời; tuy nhiên, do vòi hoa sen tỏa ra trong chòm sao Perseus, các Perseids chủ yếu có thể nhìn thấy ở Bắc bán cầu.
Điểm đặc biệt của Perseids là tần suất xuất hiện của quả cầu lửa (fire balll) rất cao. Đây cũng là một trong số ít những cơn mưa sao băng người Việt Nam có thể quan sát được bằng mắt thường. Thông thường, sao băng trong hiện tượng này bay vào khí quyển ở độ cao khoảng 80km so với mặt đất.
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 3200 Phaethon |
Nguồn gốc |
Sao chổi Halley |
Ngày khám phá |
Tháng 10 năm 1839 |
Chòm sao |
Orion (gần Betelgeuse) |
Ngày xảy ra trong năm |
02 tháng 10 – 07 tháng 11 |
Ngày cao điểm |
21 tháng 10 |
Vận tốc |
66,9 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
50 – 70 |
Nguồn gốc |
Sao chổi Swift – Tuttle |
Ngày khám phá |
Năm 36 SCN |
Chòm sao |
Perseus |
Ngày xảy ra trong năm |
17 tháng 7 – 24 tháng 8 |
Ngày cao điểm |
12 tháng 8 |
Vận tốc |
58 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
100 |
Nguồn gốc |
Tiểu hành tinh 2003 EH 1 |
Ngày khám phá |
Những năm 1820 |
Chòm sao |
Boötes |
Ngày xảy ra trong năm |
28 tháng 12 đến 12 tháng 1 |
Ngày cao điểm |
3 tháng 1 |
Vận tốc |
41 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Ngày khám phá |
1862 |
Chòm sao |
Gemini (gần Castor ) |
Ngày xảy ra trong năm |
4 tháng 12 – 17 tháng 12 |
Ngày cao điểm |
14 tháng 12 |
Vận tốc |
35 km / s |
Vận tốc sao rơi/giờ |
120 |
Mưa sao băng Orionids đến từ sao chổi Halley (Halley cũng là nguyên nhân tạo ra mưa sao băng Eta Aquariids , xảy ra vào tháng 5 hàng năm). Orionids được đặt tên theo điểm chúng xuất phát, là bức xạ nằm trong chòm sao Orion, và chúng có thể được nhìn thấy trên một khu vực rộng lớn của bầu trời.
Ngôi sao chổi Halley quay xung quanh mặt trời mỗi vòng chừng 75 đến 76 năm. Mưa sao băng Orionid diễn ra vào tháng 10 hằng năm và có thể kéo dài một tuần, trình diễn khoảng 50 đến 70 sao băng mỗi giờ lúc cực đại. Khi sao chổi đi qua Hệ Mặt trời, Mặt trời làm thăng hoa một phần băng, cho phép các hạt đá tách ra khỏi sao chổi. Các hạt này tiếp tục trên quỹ đạo của sao chổi và xuất hiện dưới dạng sao băng (“sao rơi”) khi chúng đi qua tầng khí quyển trên của Trái đất.
Lần đầu tiên mưa sao băng này được quan sát là vào các năm 1839 và 1940 bởi nhà quan sát E. C. Herrick. Lần đầu quan sát vào năm 1839 ông đã kết luận rằng trận mưa sao băng kéo dài từ mùng 8 tới 15 tháng 10. Lần quan sát năm 1840 ông đính chính rằng nó bắt đầu mùng 8 và kết thúc vào 25/10.
Tuy nhiên, người đầu tiên quan sát chính xác trận mưa sao băng này là nhà thiên văn Herschel, ông đã quan sát được 14 sao băng của trận này xuất phát từ khu vực của chòm sao Orion vào ngày 18/10/1864 và năm tiếp theo, ông đã kết luận cực điểm của nó chính là là 20/10/1965. Khi đó Orionids đã là một trong số những trận mưa sao băng lớn nhất hàng năm có thể quan sát.
Theo thời gian 1,5 thế kỉ trôi qua, các thiên thạch của Orionids vẫn còn rất nhiều trên khí quyển Trái Đất và chúng ta vẫn có thể quan sát trận mưa sao băng này. Nhưng mật độ sao băng nhỏ hơn trước khá nhiều. Nó không còn là một trận mưa sao băng thật sự lớn khi so sánh với các trận Perseids, Geminids hay thậm chí Leonids, nhưng vẫn là một hiện tượng thiên văn đáng chú ý với những người yêu thích quan sát bầu trời với mật độ những năm gần đây từ 25 tới 30 sao băng mỗi giờ.